Ulysses, het meesterwerk van schrijver James Joyce (1882–1941) speelt op 16 juni 1904. Krantenverkoper Leopold Bloom en de katholieke schrijver Stephen Dedalus nemen ons mee op een intense reis door Dublin. Later werd deze willekeurige zomerdag vernoemd naar de protagonist Bloom, en gevierd als Bloomsday. Het is de tegenhanger van St. Patrick’s Day, de Ierse variant van onze Koningsdag.

Kenmerkend zijn de experimentele literaire stijlen die de auteur in de omstreden roman gebruikt. Dit resultaat geeft je zelfs de beste cursus creatief schrijven niet. Het boek is uitputtend geanalyseerd en geduid; dat element laat ik graag over aan de geleerden. Op 2 februari 2022 is het 100 jaar geleden dat de eerste oplage van Ulysses van de persen rolde bij drukker Darantière in Dijon. Het eerste exemplaar werd afgeleverd op Joyce’s 40e verjaardag.

Wat Joyce zelf over Ulysses zei is dit: ‘Ik wil een zó duidelijk beeld van Dublin geven dat, als de stad ooit van de aardbodem zou verdwijnen, je deze met behulp van mijn boek weer kunt opbouwen.’

Joyce emigreert, Ulysses verschijnt

Een echte Ier gaat er prat op dat hij het boek heeft gelezen maar dit blijkt zelden het geval, het is berucht vanwege de moeilijke toegankelijkheid. De ervaringsdeskundigen beweren dat het lezen vanaf hoofdstuk drie beter is vol te houden en men het einde van Ulysses dan waarschijnlijk wel haalt.
Voor de geïnteresseerden; zelf ben ik op pagina 541 blijven steken. De Nederlandstalige paperback-editie omvat 920 pagina’s.

Boeiend is de haat-liefde verhouding van Joyce met Dublin. Als zelfverkozen exilauteur woonde James Joyce in Triëst, Zürich¹ en Parijs.
Om Dubliners, een eerdere roman van zijn hand, aan de man te brengen, verkondigde hij: ‘Dublin is … de tweede stad van het (Britse) keizerrijk, de derde stad op het gebied van bordelen (in kwaliteit en aantal), maar voor mij zal het altijd de eerste stad blijven.’ ²
Elders beschrijft hij zijn thuisland tegelijkertijd als bekrompen en onderdrukkend, hij doelt op het strenge katholicisme, en intens en hartstochtelijk. Dit geeft de lezer een goed idee van zijn relatie met Dublin.

Ulysses werd bij publicatie in 1922 verboden in de V.S. en het Verenigd Koninkrijk omdat het teveel obsceniteiten zou bevatten. Ruim tien jaar later verschenen pas de Amerikaanse en Britse uitgaven. Zelfs Apple haalde in 2010(!) om dezelfde reden de app Ulysses “seen” kortstondig uit de App Store.

In Ierland werd Ulysses nooit officieel illegaal (een filmversie van het boek was dat tot 2000 wel). Echter tot ver in de jaren zestig dacht je als Iers familielid van Joyce uit schaamte wel twee keer na om je bekend te maken. Na Joyce’s dood weigerde de katholieke regering zelfs zijn lichaam te repatriëren.

Meer over de vormgeving van de roman in ons artikel ‘Anderhalve kilo fabelachtig blauw’.

Een glimlach voor de toerist

De ondertekening van het Verdrag van Maastricht in 1992 bracht een ommekeer teweeg op het groene eiland. Een niet onbelangrijk onderdeel van die gebeurtenis was de vervanging van de nationale bankbiljetten in 1993. Plots prijkte James Joyce op de voorzijde van het briefje van tien pond.
Na jaren van obscuriteit was Joyce ineens bon ton voor de Ierse overheid.
Zijn handtekening stevig gezet over de Ierse hoofdstad, onderstreept met een lichte glimlach. Joyce lijkt zijn Dublin aan te prijzen voor de toerist. In de verte klinkt het gebrul van de ‘Keltische tijger’.
Met deze uiting deed Joyce een goed woordje voor Ierland in Europa. Hij zette Dublin op de kaart en zorgde dat zijn stad voorgoed veranderde.³

Dat verklaart mogelijk de grote aantrekkingskracht van de Ierse hoofdstad. Grote techbedrijven en hun medewerkers hebben daar vanwege gunstige belastingvoorwaarden een plek gevonden. Hoewel die regelingen nu stevig aan banden worden gelegd, dat geldt ook voor de brievenbusfirma’s in Nederland.

‘Ik schrijf altijd over Dublin, als ik tot de kern van Dublin kan komen kan ik tot de kern van alle steden ter wereld komen. Het universele ligt besloten in het specifieke.’ aldus Joyce.

‘… A heart like a James Joyce novel’

Anno 2022 lijkt het erfgoed van Joyce’s Dublin voort te leven. De Ierse postpunk band Fontaines D.C. is daar het levende bewijs van. De bandleden kennen elkaar via hun opleiding en gezamenlijke belangstelling voor poëzie. Met hun liefde voor de werken van Joyce en een dichter als Patrick Kavanagh willen deze jongens ‘de wereld een beeld van Ierland geven dat noch verouderde clichés accepteert, noch het verleden afwijst’. ⁴

Rond het eeuwfeest kunnen we meerdere beschouwingen op de klassieker van Joyce verwachten. Een kort overzicht:

• Expositie Joyce: Ulysses in Strauhof, Zürich
• John McCourt (2022). Consuming Joyce. 100 Years of Ulysses in Ireland. New York, Bloomsbury Publishing.
• Ulysses | Film, een filmische lezing van Joyce’s roman
• Usylessly, door John Morgan, heeft de grootte, omvang en verschijning van Shakespeare and Company’s editie uit 1922. Alles behalve de tekst.

(Uitgelichte afbeelding: Giuseppe Milo – Dublin Bay, Flickr CC BY 2.0)

Dit is een aangepaste versie van het artikel dat eerder verscheen op nutblog.nl