Over hedonia en eudaimonia

In de afwisseling tussen fictie en non-fictie las ik vorig jaar een waardevol boek, ‘De kracht van betekenis’ (met als ondertitel ‘Hoe zin te geven aan je leven’) van Emily Esfahani Smith. Het is zeker geen zelfhulpboek, maar het vormt een mooie combinatie van eigen ervaringen, gesprekken en observaties van Smith en een verwijzing naar onderzoeken en experimenten. Psycholoog en journalist Esfahani Smith is kritisch op het centraal stellen van het najagen van geluk en de daarbij behorende ‘geluksgoeroes’ en -boeken.

Hedonia en eudaimonia

Esfahani Smith wijst op de positieve ontwikkeling dat er steeds meer onderzoek gedaan wordt naar de vraag hoe mensen echte levensvervulling kunnen vinden. En dat er dus een verschil is tussen een gelukkig en een zinvol leven. Dit onderscheid bestaat overigens al lang in de wijsbegeerte via de begrippen hedonia en eudaimonia. Volgens de Griekse filosoof Aristippus, leerling van Socrates, is het streven naar hedonia de sleutel tot het goede leven. Ook Freud onderstreepte dat mensen streven naar geluk; ze willen gelukkig worden en blijven. Hij noemde dit het ‘lustprincipe’ (p.20).

Inmiddels zijn er volgens Esfahani Smith steeds meer onderzoeken die laten zien dat geluksgevoelens vluchtig en niet allesbepalend zijn. Dan komt het begrip ‘zin’ om de hoek kijken. Daarbij haalt ze een andere Griekse filosoof aan, Aristoteles. Hij had kritiek op mensen die naar genot en een plezierig leven streefden. Een eudaimonisch leven, zo beweerde Aristoteles, vraagt dat we onze talenten ontwikkelen en een actief leven leiden, waarbij we een bijdrage leveren aan de samenleving. Esfahani Smith duidt: ‘Het gaat om een leven waarin je betrokken bent bij de gemeenschap, een leven waarin je je talenten ontwikkelt en niet vergooit (p.21)’.

Nemen en geven

In het onderscheid tussen geluk en zin wijst de auteur ook op de woorden ‘nemen’ en ‘geven’. Het streven naar geluk, zo bleek uit onderzoeken, wordt ook verbonden met zelfzuchtig gedrag – mensen die ‘nemen’ in plaats van ‘geven’. Geluk zonder zin is kenmerkend voor een relatief oppervlakkig bestaan waarin mensen vooral met zichzelf bezig zijn of zelfs egoïstisch leven, waarin ‘behoeften en verlangens gemakkelijk kunnen worden bevredigd, en moeilijke of veeleisende hindernissen worden gemeden (p.23)’.

Een zinvol leven past meer bij mensen die ‘geven’. Kenmerkend daarvoor zijn het zoeken naar verbinding en het bijdragen aan iets dat onszelf overstijgt. Het hebben van een overtuiging of een ideaal kan leiden tot meer zorgen, stress en angst dan het focussen op een gelukkig leven. Zin en geluk kunnen dus botsen, maar Esfahani Smith haalt diverse studies aan die aangeven dat zinvolle activiteiten uiteindelijk tot een diepere vorm van welbevinden leiden (p.23). Mensen die naar een zinvol leven streven, ervaren meer levensvervulling – en geluk (!).

Zoektocht en lange termijn

Wie nu denkt dat we in de knoop raken of dat het uiteindelijk allemaal op hetzelfde neerkomt: gelukkig gaat Esfahani Smith hier verder op in (zie ook dit korte video-fragment en ook haar TED-bijdrage). De Amerikaanse van Iraanse komaf haalt in haar boek andere belangrijke dimensies aan, namelijk de termijn en de houdbaarheid van het ‘geluksgevoel’.

Ze refereert aan studies die erop wijzen dat streven naar zin op lange termijn de psychische gezondheid ten goede komt. Daarbij citeert Smith ook de bekende filosoof John Stuart Mill, die zei: “Alleen diegenen zijn gelukkig, die hun geest richten op iets anders dan een eigen geluk; op het geluk van anderen, op de verbetering van de mensheid (…). Door zich te richten op iets anders, vinden ze terloops ook het geluk (p.24)”. Kortom, de zoektocht naar zin schenkt meer voldoening dan de zoektocht naar persoonlijk geluk.

De kiem in 1930 gelegd

Esfahani Smith besteedt het grootste deel van haar boek aan de vier pijlers van een zinvol leven, maar daarover meer in een volgend blog. Eén van de opvallendste dingen uit haar boek, is daarbij haar vertrekpunt: een ogenschijnlijk onbeduidende gebeurtenis in de herfst van 1930.

Filosoof Will Durant was in de tuin aan het werk toen hij door een goedgeklede man werd aangesproken met de mededeling dat hij uit het leven zou stappen, tenzij Durant hem ‘één goede reden’ gaf om te blijven (p.27). De filosoof had moeite om een goed antwoord te formuleren. Dit vroeg om verdere navorsing. Durant startte een origineel en interessant project dat uitmondde in het boek ‘On the meaning of life’ uit 1932. Wat een zaadje had de passant geplant bij de tuin van de Amerikaanse denker …

(Afbeeldingen: Uitgeverij Ten Have)