Mijn doeken zijn groot – niet om indruk te maken zoals dat in de renaissance gebeurde, maar om de kleurwerking te optimaliseren. Je moet er middenin staan.

Dit beweerde Mark Rothko zelf over zijn werk. De doeken van Rothko moet je inderdaad ervaren. Als je ze vluchtig bekijkt, zie je ze niet écht.

‘Werdegang’

Naar het schijnt groeide bij hem – mede onder invloed van Friedrich Nietzsche (Die Geburt der Tragödie) – het grote verlangen de schilderkunst even aangrijpend te maken als muziek en poëzie. Hij wilde het grote menselijke drama schilderen. Waarom is hij daarin geslaagd? Zijn privéleven was een aaneenschakeling van drama’s. Hij leed aan depressies; alcoholmisbruik en ongelukkige relaties droegen daar aan bij. Ook in zakelijke beslissingen had hij geen gelukkige hand. Uiteindelijk maakt hij door een overdosis pillen zijn eigen drama compleet.

Door een teleurstellende periode aan Yale University en doordat een vriend hem introduceerde in de schilderkunst wist Marcus Rothkowitz op 20-jarige leeftijd dat daar zijn toekomst lag. Hij volgde verschillende cursussen en opleidingen en kreeg les van Max Weber (die op zijn beurt les kreeg van Matisse). Na experimenten met het expressionisme en het surrealisme werd het werk van de New Yorker abstracter.
Grote monochrome kleurvlakken kenmerken zijn latere werk; hij behoorde tot de stroming ‘colourfield painting’. Deze stroming is bekend vanwege Barnett Newman (1905–1970), wiens Who’s Afraid of Red, Yellow and Blue III in het Stedelijk aan flarden werd gesneden, dat werk behoorde daar ook toe.

Monnik aan zee

Hoogleraar esthetiek Wessel Stoker beweert dat Rothko zocht naar ‘een universeel religieuze ervaring’. Die ervaring vond hij in het schilderen zelf, en hoopte die met zijn monumentale doeken ook bij de kijker op te roepen. In de kunsthistorie bestaat een analogie met het werk van de romantische schilder Caspar David Friedrich (1774–1840). In zijn ‘Monnik aan zee’ (zie afbeelding) heeft de monnik een bepaalde ervaring van het oneindige. Bij Rothko is het schilderij zélf die ervaring. Wat dat oneindige is, is moeilijk te benoemen.

Is het vergelijkbaar met de waardering voor operamuziek? Een ervaring die zich niet laat uitleggen maar waar je eenvoudigweg door gegrepen wordt? Dit wordt duidelijker als je weet dat Rothko de grote meesters uit het verleden niet erg waardeerde. Hij streefde wel hetzelfde doel na als bijvoorbeeld Rembrandt en Turner. Zij wilden allemaal een maximum aan intensiteit bereiken in hun werk.
Volgens Rothko staat artistieke expressie los van vaardigheid of schildertechniek. Hij gelooft dat dat vermogen voortkomt uit een aangeboren vormgevoel.

Woordloze dialoog

Om het werk van Rothko integraal te ervaren is er, in Parijs, tot 2 april een retrospectief te zien. De tentoonstelling laat elementen zien die een nieuwe interpretatie mogelijk maken van zijn veelzijdige werk. Zoals Rothko’s verlangen naar een woordloze dialoog met de kijker en zijn weigering om gezien te worden als een ‘colorist’.
Voor liefhebbers is het dé kans om het nooit overgedragen werk, van negen muurschilderingen voor het Seagram Building in New York, te aanschouwen. De Black and Grey-serie (1969–1970), in de hoogste ruimte van Fondation Louis Vuitton, hangt tussen Alberto Giacometti’s karakteristieke figuren. Hierdoor ontstaat een interactie tussen de werken die dicht in de buurt komt van wat Rothko in gedachten had voor een UNESCO-opdracht die hij overigens nooit realiseerde.

De genoemde schilderijen ‘worden gekenmerkt door een zekere ernst en te vaak in verband gebracht met Rothko’s afnemende gezondheid en depressieve toestand’. Een hedendaagse lezing, onderschreven door kunstenaars, stelt een andere interpretatie voor en verbindt ze met minimalisme. Net zoals Giacometti, die werd gedreven door het besef van de nietigheid van de mens bij het maken van zijn L’Homme qui marche I en Grande Femme III. De schilderijen van de Zwitser inspireerden Rothko wederom tot het maken van de Black and Grey-serie, waaraan hij tot zijn dood op 25 februari 1970 bleef werken.

Dit artikel is een aangepaste versie van het artikel dat eerder verscheen op nutblog.nl

Bronnen:
Press kit expositie Mark Rothko, Fondation Louis Vuitton (PDF)
Kröller-Müller Museum
Ad de Visser. De tweede helft. Beeldende kunst na 1945. SUN, Nijmegen (1998)
The Mysterious Tragedy at the Heart of Rothko’s Tranquil Masterpiece door Martin Gayford (Daily Telegraph, 2008)

(Uitgelichte afbeelding: Expositie Fondation Louis Vuitton, Paris: Mark Rothko, Untitled (1960) Blue, Orange, Red (1961), No. 14 (1960) – © 1998 Kate Rothko Prizel & Christopher Rothko – Adagp, Paris, 2023)