Uit het niets kondigde de Britse band Radiohead in september twintig optredens aan in vijf Europese steden. Meer niet, de ticketverkoop verloopt via een eigen lotingsysteem en hoewel er geen nieuw album is om te promoten is de tour uitverkocht. Dat laatste vind ik niet erg, ik heb ze al twee keer live zien spelen in Nederland en een ticket is prijzig. Het complete eerste concert van de tour staat bovendien al op YouTube, in voldoende kwaliteit.

Logeeradres

Mijn favoriete band, bestaat dit jaar veertig jaar, een lange tijd. Toen de vijf vrienden uit Oxfordshire zich in 1985 nog ‘On a Friday’ noemden, maakte ik me druk om de Cito-toets. In mijn herinnering was het de eerste keer dat we familie in Engeland bezochten tijdens de herfstvakantie. De reis was tot eind jaren 90 een jaarlijkse traditie van moeder, haar twee zoons en oma. Achteraf bekeken, voltrokken de groeistuipen van de band uit het voorstadje van Oxford zich tijdens deze tripjes.

Ons logeeradres was een typisch Brits rijtjeshuis in East Oxford, bovenaan een steil omhooglopende straat. Een afdaling van een kwartiertje bracht je naar Cowley Road, een lange, doorgaande verkeersweg vol met corner shops. Onderaan de weg, woonden begin jaren 90 Thom Yorke en de broers Greenwood samen in een huis. Aan de levendige straat, richting centrum, lag het poppodium The Venue (nu O2 Academy). Hier is, las ik later, de videoclip voor ‘Creep’ opgenomen. Met bijna 1,3 miljard(!) views op YouTube het bekendste en beruchtste nummer van Radiohead – het komt de band de keel uit.

Mijn oudste neef werkte langere tijd in het John Radcliffe Hospital. De ontwerpers vonden daar in de kelder een reanimatiepop die voorop het album ‘The Bends’ (foto) terecht is gekomen. In het weekend wandelden we vaak in Didcot, een golvend landschap ten zuiden van Oxford. De eerste demo’s voor de plaat ‘OK Computer’ zijn daar in hun repetitieruimte Canned Applause opgenomen.
Goed, er zijn vast meer voorbeelden van dit soort toevalligheden maar die periode een niet onbelangrijk onderdeel van waar ik nu ben.

Hey idiot, slow down …

Wanneer ik hun muziek opzet, spring ik in mijn hoofd gelijk terug naar midden jaren 90. Ik studeerde in Nijmegen en was mij los aan het maken van het ouderlijk huis en ging voor het laatst mee op familiebezoek naar Engeland. Ongetwijfeld beïnvloed door mijn Angelsaksische ervaringen, sloeg ik mijn vleugels en landde in de Ierse hoofdstad Dublin.

In de slipstream van The Bends, betrok de band in september 1996 een historisch landhuis bij Bath voor de opnamen van het succesvolle OK Computer. Een groter contrast met dit album en Oxford is er wat mij betreft niet. De universiteitsstad was voor mij het gemoedelijke vakantieparadijs waar het steevast stralend herfstweer was en je rondliep in het decor van een aflevering van Inspector Morse.
Met OK Computer deden de vijf schoolvrienden uit Abingdon een vervreemdend verslag vanuit een wereld die wij nog niet vermoedden. De experimentele teksten zijn vol van existentiële ‘Angst’ die zanger Thom Yorke tijdens de vele internationale tours vergezelde. De documentaire ‘Meeting People Is Easy’ (1998) die de band tijdens de OK Computer-tour volgt, geeft deze situatie goed weer. De bandleden worden, op een veel te lange tour langs vier continenten, gevolgd en gefilmd tijdens slopende tv-interviews, fotoshoots en soundchecks.

Het zaadje voor ‘The Tourist’, nummer 12 en afsluiter van het album, wordt geplant in Frankrijk waar de zanger observeert hoe snel toeristen de lokale highlights afwerken. De tekst is maatschappijkritisch maar de regels ‘Hey man, slow down, slow down. Hey idiot, slow down, slow down’ zijn bovenal een vooruitziende vermaning naar Yorke én onszelf en onze rol in het toen naderende nieuwe millennium. Net als de overige nummers ons waarschuwen voor het neoliberalisme en de verwaarlozing van onze planeet. Het was 25 jaar geleden een verborgen waarschuwing voor de toen onvoorstelbare tijd waar we nu middenin zitten.

Zesde bandlid

De band bleef ik tijdens mijn werkzame leven volgen. Soms intensief en soms van een afstand en niet alleen vanwege de muziek. Want nieuwe muziek betekent ook inspirerend nieuw ‘artwork’ en dat regelt hun zesde bandlid: Stanley Donwood.
Nu het vijftal langs de Europese steden trekt, toont het Ashmoleum Museum in Oxford, een kunst- en archeologiemuseum, ‘This Is What You Get’. Hier is te zien wat de intensieve samenwerking van kunstenaar Stanley Donwood met studievriend Yorke (en Radiohead) heeft opgeleverd.

Het komt zelden voor dat een kunstenaar al zo vroeg als Donwood bij het creatieve proces van een band is betrokken. Zijn albumhoezen en alle visuele uitingen voor de muziek van Radiohead, zijn in samenwerking tot stand gekomen. Donwood bevindt zich vaak naast of boven de ruimte waar de band nieuwe muziek repeteert of opneemt. Tijdens pauzes bekijkt Yorke de ontluikende beelden, wat betekent dat deze ook weer terechtkomen in de muziek. De visuele identiteit van de band, van de albumhoezen, de tour-affiches, tot de website en de merchandise, kun je bestempelen als een gesamtkunstwerk.

Diepe buiging

Wat ik zag van de eerste optredens is een band die zonder spijt of schaamte terug kan kijken op hun muzikale verleden. Thom Yorke lijkt bevrijd van zijn demonen en goed in zijn vel te zitten. Op het cirkelvormige podium staat ieder bandlid in en voor het publiek. Vanaf de start van het concert zijn de musici verborgen achter een gordijn van horizontale videopanelen. Gedurende het concert schuift dit gordijn omhoog totdat alle sluiers zijn verdwenen en de band in vol ornaat te zien is.
De grote vraag die rondzingt is: komt er een nieuw Radiohead-album nu de jeugdvrienden weer samenspelen? Gezien de setlist lijkt de tour een afscheidstour – misschien heb ik het mis maar het voelt alsof het zo is. Phil Selway en Ed O’Brien hebben soloprojecten. Yorke en Jonny Greenwood begonnen samen met drummer Tom Skinner ‘The Smile’ en Colin Greenwood tourt met Nick Cave.
Het zou me niet verbazen als ze het na de tour voor gezien houden. Ik denk niet dat ze ons informeren, na een diepe buiging schuift het gordijn, zonder toegift, geruisloos dicht.

Bronnen:
Andrew Trendell. ‘Radiohead live in London: a generous and visceral hit parade (of sorts)’. Via nme.com, 22-11-2025.
Lena Fritsch. ‘Thirty years of creative collaboration’. Via ashmolean.org, 25-11-2025.

(Uitgelichte afbeelding: Radiohead in Madrid tijdens het eerste optreden van de tour, Jonathan MacDonald/Flickr)