De Bedachtzamen verwelkomen een tweede gastauteur. Vorig jaar ontmoette ik in het filmhuis van Gouda cultuurhistorica Sara Hoogveld. Sara borduurt graag voort op eerdere thema’s van De Bedachtzamen. Onlangs bezocht ze het Mauritshuis op zoek naar Vermeer en dit bracht de volgende museum-mijmeringen voort:

***

Vermeer schilderde vrouwen die zo opgaan in hun huiselijke bezigheden, dat het lijkt alsof ze voor even verdwijnen. Voor wie naar het schilderij kijkt, zijn ze aanwezig, maar toch onbereikbaar. Ze worden in beslag genomen door fijnzinnig kantwerk, het schenken van melk in een kom of het aandachtig lezen van een brief. Zo dacht ik te verdwijnen in het Mauritshuis om mij te verdiepen in de genreschilderkunst van de 17^e eeuw. Dat kan daar heel goed, alleen is de voorjaarsvakantie niet het uitgelezen moment. Rustig kijken naar Vermeer was zo goed als onmogelijk. Maar er zijn ook minder bekende schilderijen van vrouwen verdiept in hun huisvlijt, al mis ik daarin het heldere daglicht van Vermeer.

‘De oude kantwerkster’ van Nicolaes Maes
Ik werd getroffen door een kantwerkster van zekere leeftijd, geschilderd door Nicolaes Maes. Ze zit zwijgzaam in een hoekje van een enigszins verborgen interieur, alsof daar verder niemand komt. Natuurlijk zie je ook hierin het ideaalbeeld van de vrouw in de 17^e eeuw, die ijver en geduld betracht. Wijsheid en bescheidenheid sieren haar eenvoudige gestalte. Ze zal vast geen hoge verwachtingen meer hebben van de tijd die haar nog rest. Tijd is hier teruggebracht tot het kalme ritme dat het kantwerk vereist. Het kantwerken wordt zo ook een spirituele vaardigheid, in geduld zijn haar handen ervaren en bekwaam.

Er zijn steeds minder vrouwen die nog bedreven zijn in naaldkantwerk. In het Benedictijner klooster van Argentan in Frankrijk zijn nog maar enkele zusters in leven die deze traditionele naaldkunst beheersen. Naast het vele bidden wordt de traditionele naaldkantwerk in ere gehouden. Ook zij zien daarin het ontwikkelen van deugdzaamheid: geduld, vasthoudendheid, nederigheid en stilte.

Man die een vrouw geld aanbiedt’ van Judith Leyster
Judith Leyster had een beroep in een door mannen gedomineerde wereld. Ze was kunstschilder. Ik weet niet of zij zelf dit intieme tafereeltje heeft bedacht, maar de situatie was niet ongewoon. De vrouw concentreert zich op haar borduurwerk en de man probeert haar daarvan af te leiden. Misschien was het alleen maar een aanleiding om te laten zien hoe zedig en beheerst de vrouw reageert; ze gaat onverstoorbaar verder met borduren. Het oneerbaar voorstel wordt genegeerd. Maar kwaad wordt ze ook niet: ze toont zich kalm en waardig. De gedachten van een vrouw uit de zeventiende eeuw zijn voor ons ondoorgrondelijk, maar toch komt dit schilderij mij heel geloofwaardig voor. Alsof Judith Leyster zelf ook niet gehinderd wilde worden bij het schilderen.

Naaldkantwerk is niet eenvoudig. Maar borduren, breien en haken zijn weer en vogue. Het lijkt wel alsof elke stroomversnelling in de geschiedenis om een adempauze met borduurwerkje vraagt. De zeventiende eeuw was een tijd van ongeëvenaarde maatschappelijke omwentelingen waarbij vrouwen de rust in huis bewaarden. Dat was de taak van de Hollandse huisvrouw en misschien was zij daar wel heel goed in. In elk geval was ze daartoe opgevoed. Veel jonge vrouwen leerden goede manieren, vreemde talen, muziek en handwerken op de Franse school.

Arts and Crafts
De industriële revolutie van de 19^e eeuw leidde tot een ambachtelijke tegenbeweging. Kunstenaars en ontwerpers verenigden zich in de Arts and Crafts Movement. Daarmee werd ook het borduurwerk uit de sfeer van het Victoriaanse keurslijf gehaald. Van het korset zijn we al lang bevrijd. Maar wat gaat de digitale revolutie ons brengen? In elk geval is er van elk schilderij een digitaal borduurpatroon beschikbaar. Maar de schone deugden van de goede huisvrouw zijn vervangen door het narcisme van ons moderne zelfbeeld. Onze individualiteit vraagt om een heel ander patroon. Ontwerp je eigen leven, in vrije steek.