Dit nieuwe initiatief vraagt naast het manifest om een nadere toelichting. De naam “bedachtzamen” is na enige bedachtzaamheid gebaseerd op een passage uit het boek ‘Melancholie van de onrust’ van de Nederlandse filosofe en ’tijddeskundige’ Joke Hermsen.
Zij spreekt hierin over de recente devaluatie van het woord ‘melancholie’. In vroeger tijden had melancholie bijna altijd een negatieve én een positieve connotatie. “De huilbui die de bloemen knikt, maar ook voedt”, zo citeert Hermsen John Keats’ ‘Ode aan de melancholie’.

De waardering en duiding van melancholie is de laatste decennia echter veranderd, waarbij het accent vooral op de sombere kant is komen te liggen, met als gevolg dat depressie en melancholie welhaast synoniemen zijn geworden. Het ambivalente karakter van melancholie is daarmee niet alleen uit het zicht verdwenen, maar bovendien is melancholie ook sterk gemedicaliseerd, aldus Hermsen (p.12). Als één van de boosdoeners wijst zij, naast de macht van de farmaceutische industrie, de invloed van het neoliberale marktdenken aan.

Hermsen haalt in dit kader Trudy Dehue, hoogleraar psychologie en wetenschapsfilosofie in Groningen, aan. Dehue ageert tegen deze invloed die uitmondt in hoge werkdruk en ‘de ban op bedachtzaamheid’: snel en competitief handelen wordt hoger gewaardeerd dan rustig en weloverwogen optreden. Ofschoon er best wat kanttekeningen te plaatsen zijn bij de interpretatie van deze economische en maatschappelijke ontwikkelingen, herkennen de bedachtzamen zich zeer in de dreigende teloorgang van de verstilling, dagdromerij en reflectie.

In het zakelijke leven lijkt de behoedzame en nadenkende medewerker al bijna uitgestorven. Een goed voorbeeld vormen vacatureteksten: organisaties lijken alleen nog op zoek te zijn naar kordate duizendpoten die met hun hands-on mentaliteit flink van aanpakken weten. Werknemers die veel handelen, ratelen en druk ogen en doen, schijnen de meeste credits op te bouwen. De aarzelenden onder ons, die de zaken nog eens goed onder de loep willen houden, de voors en tegens willen afwegen, dreigen het onderspit te delven.

Privé is de situatie er evenmin beter op geworden. De enorme hoeveelheid informatie, de kunstmatig te onderhouden imago’s op social media en het adagium dat ieder individu verantwoordelijk is voor zijn eigen geluk en keuzes, maken dat ook hier de balans de verkeerde kant op slaat. De weegschaal raakt uit het lood door de vluchtigheid, het enorme tempo en waan van alle dag.

Voor balans zijn twee soorten tijd nodig: ‘chronos’ met zijn structurerende en dynamische functie en ‘kairos’ voor rust, reflectie en creativiteit. Met behulp van beide schommelt de weegschaal en golft men als een sinusoïde door het leven. Melancholie is daarbij onmisbaar; ze reflecteert op het verleden en toekomst. Het is geluk met een verdrietige ondertoon. Het is essentieel om belangeloos te mijmeren, belang te hechten aan de verveling, de tijd te ontdoen van zijn betekenis. Momenten van vertraging leiden tot creativiteit en verbondenheid; een pas op de plaats is misschien een grote sprong voorwaarts.

Kortom: wij pleiten voor een beetje meer bedachtzaamheid.

Bronvermelding: Joke Hermsen – Melancholie van de Onrust (2017).
(Hoofdafbeelding: Caspar David Friedrich, Kreidefelsen auf Rügen – 1818/19, Museum Oskar Reinhart)