‘Jullie hebben vandaag veel geluk gehad met het licht. Deze kleurintensiteit maak ik zelf niet vaak mee.’ De gids, een struise vrouw van rond de zestig, weet wat ze zegt. Ze houdt twee keer per week haar verhaal bij het lichtspektakel Third Breath van de Amerikaanse kunstenaar James Turrell.

Hoe dit werk terecht is gekomen op een non-descript plein van een stadje in het Ruhrgebied heeft een historische reden. In de ruimte onder het gemeentehuis ernaast, is het Centre for International Light Art gevestigd. Een heel goed voorbeeld van hoe je opslag- en koelruimtes van een oude brouwerij gebruikt, zeker als het buiten 33 graden is.
Maar niet alleen daarom heeft dit lichtkunstwerk aantrekkingskracht.

Onderbelicht

Zo’n 20 man staan verwachtingsvol klaar om de Skyspace in te gaan. Vanaf 21.00 uur, een half uur voor zonsondergang, is het zover. Over dat tijdstip heeft Turrell (1943) lang nagedacht en vervolgens veelvuldig mee getest. In deze video legt de maker, vanuit Third Breath, uit hoe het werkt.

De Amerikaan werd geboren uit Quaker-ouders en leerde al vroeg vliegen. Tijdens de Vietnamoorlog vloog hij, vanwege gewetensbezwaren, monniken uit (Chinees) Tibet. Later studeerde hij wiskunde en waarnemingspsychologie en hield zich daarin bezig met de ‘Ganzfeldtheorie’.
Het idee voor de Skyspaces ontstond in de tijd die hij in de lucht doorbracht. Daar zag hij hoe het licht zich gedraagt en hoe rijk het aan kleuren is. Nu, veertig jaar later, beschrijft hij de hemel als zijn studio, zijn materiaal, zijn canvas.
Zoekend naar de ultieme lichtervaring, vloog hij in zijn Helio de westkust van de VS over totdat zijn oog viel op een afgelegen krater in de painted desert van Arizona. Meteen wist hij: dit is de plek waar het gaat gebeuren.

Sooner or later … Roden Crater

Zijn project Roden Crater loopt sinds 1979 en het schijnt, volgens de website, binnen afzienbare tijd het eindstadium te bereiken. Maar de geprivilegieerden onder ons kunnen nu al een kijkje nemen, als u wat dollars overheeft.
De ruimtes en de ligging zijn op basis van minutieuze berekeningen ingericht. Elke keer als er een stukje grond vrijkomt rondom de krater, koopt hij het aan. Zo houdt hij het gebied rondom vrij van bebouwing en dus de hemel vrij van lichtvervuiling zodat de ervaring zuiver blijft.

‘Ik weet niet of ik in kunst geloof, ik geloof wel in licht!’

Een sessie bijwonen in de krater is een ‘experience’; Turrell zelf trekt de vergelijking met een religieuze ervaring. Die ervaringen zijn echter door bepaalde religies toegeëigend. Een Skyspace biedt ons de natuur zoals deze zich openbaart aan ons. Voor de installaties, die op elk werelddeel een plek hebben, is ieder moment een volledig persoonlijk moment.
Afhankelijk van het daglicht, de kleurpaletten van Turrell en de stofdeeltjes in de lucht, is het GROOTS.

‘Kunst is en alles wat kunstenaars en architecten hebben voortgebracht bevat veel meer ‘religie’ dan alles wat priesters en kerkgeleerden propageren. Wie kan spiritualiteit nu claimen? De relatie van kunst met spiritualiteit heeft een lange historie. Dat kunst in verschillende religies een rol speelt betekent misschien dat het een universelere taal spreekt dan de de ‘merkreligies’ die we hebben gecreëerd.’

Kunstenaar van de toekomst

Straks lopen de eerste bezoekers de onderaardse stalen gang in richting het donker om uiteindelijk het uitzonderlijke woestijnlicht in een van de 21 ruimtes te aanschouwen.
Michael Gowan, kenner van Turrell’s werk en directeur van het LACMA: ‘Turrell is een kunstenaar van de toekomst. Het digitale tijdperk is aangebroken maar betekent dat ook niet dat dingen waar we aan gewend zijn geraakt verdwijnen? Turrell heeft daar al lang geleden over nagedacht. Hij heeft zich afgevraagd of het materiële voor kunst nog wel geschikt is. Ik twijfel of we dàt in onze cultuur al geaccepteerd hebben.’

De geestelijk vader, die al jaren vlakbij de krater woont, hoopt de opening zelf nog mee te maken: ‘Vergelijk het met een vriend die zijn proefschrift maar niet afrondt en toch ben ik er bijna!’

De Skyspaces zijn op 79 plekken in 25 landen te aanschouwen:

• Tot en met 28 oktober is in Baden Baden een overzichtstentoonstelling te zien van Turrell’s werk.
• Celestial Vault, een werk van Turrell is permanent in Kijkduin te bezichtigen.
• In Museum Voorlinden is ook een Skyspace te bewonderen.

Bronnen:
James Turrell. Den Himmel auf Erden. BR Fernsehen, 2013
James Turrell. Interview Magazine, 2011
Shh! It’s a Secret Kind of Outside Art. The New York Times, 2007
Website van de kunstenaar