Ikzelf ben niet zo’n autorijder, ofschoon het met een gezin soms veel makkelijker en efficiënter is. In mijn eentje reis ik het liefste per spoor. Toen de kinderen nog klein en mijn verzorgende taken intensief waren, vormde een treinrit één van de weinig rustgevende momenten. Ik nam toen graag de trein om op krachten te komen, even geen verantwoordelijkheid en attentiewaarde te hebben voor kroost, werk of verkeer.

Ofschoon deze behoefte inmiddels een stuk minder nijpend is, staat de heilzame werking van een treinreis nog steeds buiten kijf – sterker nog, ze is zelfs verbreed. Een tijd terug reisde ik via een noodgedwongen omweg terug van Oostende naar huis. Slechts incidenteel onderbroken door enige zorg om het halen van de aansluitingen nam ik het ervan, daarbij het geluk treffend als reisgenoot het schitterende ‘De nacht in Lissabon’ van Erich Maria Remarque voor die gelegenheid te hebben aangeschaft.

Ik probeer de treinreis te zien als een soort ‘extra tijd’ waarin ik niet veel anders hoef dan in de juiste richting te gaan. Geholpen door de stabiele vaart van de intercity, de ritmische sequentie van landschappen en het gebrek aan verdere verplichtingen kan de geest tot verrassende inzichten, ideeën of toestanden komen. Op het omslag van het boek ‘Denderende verhalen van de literatuur, per trein door de literatuur’ staat een treffende typering van deze gewaarwording:
“Reizen met de trein – voor velen in dit hectische tijdsgewricht nog steeds de ideale wijze van verplaatsing. De geest komt tot rust, het verleden wordt herkauwd tot het in de gestage cadans wordt bezworen, en fantasieën over de naderende toekomst bloeien op. Een blik naar buiten, een gesprek met een onbekende, en de nimmer vervelende binnenwereld.”

Deze bespiegelingen deden me terugdenken aan een Frans boek dat ik op de middelbare school las, namelijk ‘La modification’ van Michel Butor (in het Nederlands vertaald als ‘Retour Rome’, een stuk minder paradijselijk …). Het was zeker geen gemakkelijk boek en ik begreep ook lang niet alles, maar de strekking en de afdronk is me altijd bijgebleven. Een beknopte beschrijving pak ik even van Wikipedia, omdat ik de precieze feiten van de verhandeling niet meer weet.

Een zakenman stapt op de trein Parijs-Rome om in Rome zijn maîtresse Cécile te gaan halen en met haar in Parijs te gaan leven. Een beschrijving van wat hij in en buiten de trein ziet vloeit samen met herinneringen aan eerdere verblijven in Rome en wandelingen daar met Cécile. Hij begint zich af vragen of het leven met Cécile zonder de aureool van Rome niet net zo grijs zal zijn als van zijn eerdere huwelijksleven. Als hij vervolgens in Rome aankomt, gaat hij niet naar Cécile, maar naar een hotelkamer. Daar wil hij een boek schrijven “waarvan hij de vorm al in zijn hoofd heeft”. Het blijkt het boek te zijn dat de lezer in zijn hand houdt.

Deze effecten van een treinreis zijn erg herkenbaar; er kan een typische sensatie over me komen waarbij de geest vertraagt, maar beweegt. De emoties van alledag lijken langzaam te sublimeren, zodat er ruimte komt voor een bredere, panoramische en waardevolle blik op relevante vraagstukken of een zekere ervaring van vredigheid en lichtheid van het bestaan. Dit zijn ook bij uitstek gemoedstoestanden waarin de betekenis van kunst en literatuur tot me doordringen. En dat velen voor mij zich ook lieten inspireren, rechtvaardigt een vervolgblog.

Bronnen:
Denderende verhalen van de literatuur, per trein door de literatuur. Meulenhoff, Amsterdam (1988).
Wikipedia

(Hoofdfoto: Trevor Messersmith – 23rd Street, uit de serie ‘The City Wears a Top Hat’)