Op 24 februari is het alweer 40 jaar geleden dat Frans Halsema overleed. Hij is daarmee een cabaretier en zanger uit voorbije en vervlogen tijden, of lijkt dat maar zo? Het Nederlandse cabaret heeft de laatste decennia natuurlijk een flinke bloei doorgemaakt, zodat we – zoals ‘vroeger’ – het niet meer steeds hoeven te hebben over ‘de grote 3‘ van het naoorlogse cabaret: Toon Hermans, Wim Sonneveld en Wim Kan, ofschoon zij nog wel geregeld gememoreerd worden. En vergeet daarbij ook niet de functie van inspiratiebron en voorbeeld voor de generaties na hen.

Mooiste liefdesliedje

Halsema heeft nooit grote, zeker niet langdurige, roem gekend, al is zijn samenwerking met Gerard Cox zeker nog niet uit het collectieve geheugen gewist. Tot mijn genoegen duiken zijn liedjes ook af en toe op. De VARAgids vroeg onlangs aan 27 radio-dj’s om hun favoriete liefdesliedjes in het Nederlands op te sturen. Zij reageerden erg fanatiek en uiteindelijk prijkte Voor haar van Frans Halsema uit 1977 bovenaan de lijst. De dj’s prijzen de poëtische kracht van het nummer en noemen het een prachtige liefdesverklaring.

Ikzelf kies het elk jaar weer in mijn inzendlijst voor de Top 2000, waar het vanaf het begin hoge ogen gooit: in 2007 stond Voor haar zelfs op de 36e plek, inmiddels is het iets weggezakt naar 293. Ik word altijd erg droevig van de regels: ‘Zo alleen maar wil ik verder leven. Schuilend bij elkaar. En als ik oud moet worden dan alleen met haar.’ Halsema mocht helaas maar 44 jaar worden, hij stierf in 1984 in relatief korte tijd aan de gevolgen van keelkanker. Ook dat ‘schuilend’ ontroert me, een herkenbare behoefte of soms zelfs nood, dat Claudia de Breij vele jaren later ook bezingt in Mag ik dan bij jou.

Weemoedig en banaal

Deze uitverkiezing staat niet alleen. Volkskrant-redacteuren Paul Onkenhout en John Schoorl noemden Kees (1971) van Halsema een jaar geleden ‘het mooiste Nederlandstalige chanson’. Volgens hen leverde de Amsterdamse zanger ‘… een melancholiek hoogstandje af. Mijmerend wordt een oude vriend bijgepraat, Kees, een jaar na diens vroege dood.’ Het leverde Halsema in 1972 een Gouden Harp op in de categorie ‘artistieke waarde’. De muziek en tekst stemmen weemoedig, maar sommige passages zijn juist droogkomisch en benadrukken de banaliteit van het bestaan.

Dat laatste zien we ook terug in Zondagmiddag Buitenveldert (1969) dat ikzelf sinds de beginjaren van de Top 2000 erg ben gaan waarderen. Het bezingt fraai een triviale scene op wellicht het meest huiselijke moment van de week. Het liedje contrasteert (en fileert) de romantiek met ‘platte’ elementen zoals een vluggertje op straat en de troosteloosheid van de blokkendozen in een even zo saaie nieuwbouwwijk. Met als klap op de vuurpijl natuurlijk de overvliegende DC9’s die elke potentiële intimiteit in de kiem smoren.

Nog zo’n mooi ‘klein’ nummer (zou hier het woord ‘kleinkunstenaars’ op gestoeld zijn? Ze hebben er vaak patent op) van Halsema is Miriam uit 1974. Het beschrijft prachtig de liefde van een man die hij voelt voor zijn vrouw, op een moment van de dag dat niet zo vaak wordt bezongen: het ochtendgloren. De volgende regels pakten me helemaal in:

Straks is ’t voorbij, dan gaat de wereld weer beginnen:
dwingelandij want medemens en maatschappij dringen weer binnen.

Zon op de gordijnen en Miriam is wakker
Ik zou wel willen, dat de tijd niet meer bestond.

Michel van der Plas en Ria Groeneveld

Een naam die bij bovenstaande nummers de rode draad vormt, is tekstschrijver Michel van der Plas. Hij was daarmee de motor achter de muzikale successen van Frans Halsema. Twee van genoemde liedjes vertaalde en bewerkte Van der Plas: Voor haar komt van Her Song van de Amerikaanse singer-songwriter Jake Holmes en Miriam is gebaseerd op Mary in the morning van de Italiaans-Amerikaanse zanger Al Martino. Voor Wim Sonneveld schreef Van der Plas ook de nodige liedjes, zoals Frater Venentius, maar ook voor andere grote cabaretiers in die tijd, zoals Conny Stuart en Wim Kan (die zich ontpopte als een soort mentor voor Halsema).

Helaas staat de documentaire Frans, omzien in vrolijkheid uit 1991 zover ik weet niet meer online. Deze is gemaakt door Ria Groeneveld die de laatste jaren zijn levensgezellin was én bezongen wordt in Voor haar. Desalniettemin is er genoeg reden om af en toe om te zien naar Frans Halsema.

Bronnen:
‘Zó lief’, VARAgids, nummer 6 2024
Wiki-pagina Frans Halsema
‘Het mooiste Nederlandstalige chanson is nog altijd ‘Kees’ van Frans Halsema, een groet aan een dode vriend’, Volkskrant 28 februari 2023
Songtekst ‘Miriam’
Wiki-pagina Michel van der Plas

(Uitgelichte afbeelding: © Nationaal Archief)