Een verdwaald affiche van een voorbije expositie in Brugge bracht ons op het werk van STROOK (Stefaan De Croock). Nog nieuwsgieriger werden we door een artikel in TheArtCouch, over het verstrijken van de tijd in het werk van de Vlaming. We vroegen daarom de auteur van het stuk of we het mochten overnemen.
Koen J. Van Damme is daarmee onze volgende gastauteur. Hij is oprichter van de Vrije pen, een kanaal voor vrije gedachten en woorden. Naast auteur is hij tevens docent ethiek en integriteit, ondernemen en wonen aan de Hogeschool Gent en onderzoeker aan het onderzoekscentrum Duurzaam ruimtegebruik en mobiliteit.

***

Het beeldend werk van Stefaan De Croock – STROOK, wordt breed gesmaakt. Getuige hiervan een succesvolle expo in Zwevegem, waar al bij aanvang geen werk meer te koop was, het artwork op de laatste plaat van Het Zesde Metaal en de deelname aan het Gentse Van Eyck-jaar. Hoe de dingen momenteel lopen, past helemaal bij de droom die hij heeft: leven van de kunst en een leven lang kunst maken.

Ik ontmoet de kunstenaar twee keer. Een eerste keer in de Gentse Vooruit voordat wereldwijd het coronavirus erin hakte en onlangs in zijn atelier in Meetkerke. Er zijn slechts een paar werken te zien, maar die beklijven meteen. Voorts staat het atelier gevuld met honderden planken die keurig zijn gesorteerd op locatie en andere criteria, enkele nog te ontmantelen deuren en allerlei machines en materiaal om hout te bewerken.

‘Ik hou van het patina op het hout, dat je ziet dat het gebruikt is. Het zorgt voor een bepaalde esthetiek die laat zien dat alles vergankelijk is. De littekens blijven zichtbaar net als bij ons mensen.’ (STROOK)

Patina op het materiaal is voor STROOK een metafoor voor het leven in al zijn grilligheden en de vele kleine en grote littekens die we hierdoor zichtbaar en onzichtbaar met ons meedragen. In 2012 verloor de kunstenaar zijn broer. Een ingrijpende gebeurtenis die zijn leven grondig dooreenschudde en hem anders naar de dingen deed kijken.

Biografie van het materiaal

De juiste planken vinden, vraagt tijd. Het is een veelzijdige activiteit waarbij het proces van het zoeken met de nodige aandacht gebeurt en vertraging opwekt. Niet alle planken komen zomaar in aanmerking. Uitzicht, kleur en esthetiek zijn belangrijk, maar de biografie van het materiaal is dat evenzeer. ‘Soms gaat het er eenvoudigweg over om op het juiste moment op de juiste plaats te zijn.’ Zo vond hij in de kelder van LUCA School of Arts, waar hij zelf les volgde, een rek met oude planken. Hij kreeg toestemming om ze te gebruiken voor zijn diptiek Portrait of a human being, gecreëerd ter gelegenheid van het Van Eyck-jaar.

Nadien komt het ontmantelen, sorteren en reviseren van de planken, voor ze actief worden aangewend voor een compositie. Dat is slechts een deel van het proces. Aan de uiteindelijke compositie gaan vele schetsen vooraf. De lijnvoering moet hierbij quasi perfect zijn. Waar bij de eerste portretten de nadruk voornamelijk op het hoofd lag, wordt bij de laatste versies meer en meer het lichaam meegenomen (Portrait L IV 19). Elk plankje wordt vakkundig en nauwgezet verzaagd waarbij onderlinge niveauverschillen vaak bewust worden gecreëerd. Het zorgt voor extra reliëf en slagschaduw in een gelaat zonder ogen, neus en mond. De afwezige blik trekt aan. Nerven, patina en oriëntatie van de uitgekozen planken bepalen mee de dynamiek van het beeld.

Hoeders van de tijd

Naast de portretten in hout ontstonden ondertussen ook portretten in keramiek die als hoeders van de tijd muur- en vloerafdrukken als patina met zich meedragen (MMXIX Ceramic Black). Een werk als One More Day toont dan weer het verstrijken van de tijd op een directere manier. Het is als installatie interactiever aangezien de positie van de beschouwer een cruciale rol speelt. De figuur in de box verschijnt en verdwijnt al naargelang de lichtinval en positie van de kijker. Het stelt de relativiteit van onze waarneming centraal, maar ook van de verschillende soorten tijdspercepties die bestaan.

De Franse filosoof Henri Bergson meende in zijn gepubliceerde proefschrift Tijd en vrije wil (1889) dat er twee soorten tijd zijn die nauwelijks iets met elkaar te maken hebben. De tijd van klokken, niks meer of minder dan de bewegingen van wijzers, en de tijd van ons bewustzijn die hij la durée (duur) noemde. Die laatste kwalitatieve variant is intuïtief en maakt deel uit van onze persoonlijke gevoelswereld. Bergson pleitte ervoor te kiezen voor geleefde tijd in plaats van alles te willen vatten in de kwantitatieve maatstaven en formules van de kloktijd.

Samengebalde tijd

Dat brengt ons bij een interessante hypothese over hoe de houten portretten van STROOK doorwerkt en ervaren worden. Het zijn zorgvuldig overdachte en evenwichtige composities, opgebouwd uit decennia-oude planken met elk hun doorleefde karakter en geschiedenis. De kloktijd en externe omstandigheden zorgden hiervoor, uur na uur, jaar na jaar. Die samengebalde tijd doet het materiaal intens stralen. Presenteer je dit in een fraai afgewerkt portret aan een kijker die vooral steunt op de subjectieve tijdsbeleving van zijn bewustzijn, dan krijgt die te maken met een onverklaarbare aantrekkingskracht. Zo ervoer ik het althans. De tijd werkt op verschillende manieren door: op het gebruikte materiaal, op het creatieproces en op de beschouwer. Marcel Proust, die in zijn romancyclus A la recherche du temps perdu verder werkte op het gedachtegoed van Bergson, schreef in het zevende deel ervan: ‘Een uur is niet slechts een uur; het is een met geuren, klanken, plannen en stemmingen gevuld vat.’ Een kunstwerk beleven, is er als mens intentioneel de dialoog mee aangaan en je eigen bagage mee in de strijd gooien.

Ongrijpbaarheid

Het beeldend werk van STROOK draagt een hele wereld in zich en wordt zo een wereld op zichzelf. Een universum dat bestaat uit traag tot stand gekomen materiaal, dat figuratief en herkenbaar is, dat een hele geschiedenis in zich draagt en een spiegel is voor de beschouwer met al zijn imperfecties. Het doet ons stilstaan bij de geleefde tijd binnen onszelf en de ongrijpbaarheid van de kwantitatieve tijd waarvan we de sporen zien op het gebruikte materiaal.

Als je bent geconfronteerd met de portretten van STROOK, zeg je niet zomaar een plank meer tegen verweerde en door omstandigheden gevormde materie. Je krijgt meer aandacht voor de geleefde tijd in en rondom jezelf omdat die wordt aangevuurd door de met tijd overladen portretten. Daarmee draagt de kunstenaar bij tot een tijdsbeleving die gebaseerd is op duur en proces, wat wellicht nauwer aanleunt bij de loop der dingen dan wat polshorloge en smartphone ons meermaals per dag trachten op te leggen.

Dit artikel verscheen eerder in TheArtCouch magazine #6 (oktober 2020).
Veel dank aan Koen Van Damme, STROOK en TheArtCouch voor hun vriendelijke medewerking!

(Uitgelichte afbeelding: Portrait F III 19 (2019), gebruikt voor het artwork van ‘Skepsels’, een album van Het Zesde Metaal)