Nee, met Jim Morrison moet je hem niet vergelijken, afgezien van het feit dat architect Gerrit Rietveld ook zo’n 50 jaar terug is overleden. Verder hebben beide heren weinig gemeen.
Het graf van de Doors-zanger op de Parijse begraafplaats Père-Lachaise wordt jaarlijks nog steeds door vele ‘pelgrims’ bezocht. Het is een geliefde toeristische bestemming en heeft daardoor veel te verduren gehad. Meubelmaker en architect Rietveld ligt in relatieve rust in een iets verhoogd perkje op de Utrechtse begraafplaats en park Soestbergen.

In een podcast hoorde ik dat het graf nog niet zo lang terug onvindbaar was. Leerlingen van het Utrechtse Gerrit Rietveld College hebben het letterlijk teruggevonden op basis van oude foto’s omdat in feite niet meer bekend was waar hij lag. De moedige opknapbeurt veroorzaakte een storm aan reacties, vooral over hoe het zat met Truus Schröder, zijn minnares. Sinds 2016 heeft de school het graf van Gerrit Rietveld geadopteerd.

De begraafplaats als groene oase

Om mijn lunchwandelroute in het afgelopen jaar af te snijden, liep ik vaak door het park; heerlijk rustig. Gezien de vele voetsporen en de twee lege blikjes cola zero sugar in een afvalkorf, is het een populaire doorgaansroute of lunchplek. Lopend langs de graven, onder de grote, oude bomen door, komt er een bepaalde rust over je. Logisch zou je zeggen, want er loopt verder niemand en de ‘bewoners’ houden zich stil. Toch heeft het ook en vooral met de inrichting te maken; de begraafplaats als een park of een park als een begraafplaats.

De vorm en aanleg van Cimetière du Père-Lachaise, begin 19e eeuw door stadsarchitect Alexandre-Théodore Brongniart was in die tijd een ‘innovatie’. De Engelse tuin diende als voorbeeld voor deze plek buiten de Parijse stadsmuren. Andere grotere Europese begraafplaatsen pasten later ook hun inrichting aan, zoals in Nederland in Moscowa (Arnhem) en Westerveld (Driehuis) te zien is. In 1830 ging architect en local hero J.D. Zocher jr. (1791–1870) met begraafplaats Soestbergen aan de slag en maakte er een geslaagd stadspark van. Het wordt wel het Père-Lachaise van Utrecht genoemd.

‘People have an infinite passion
for the finite; what they need
is an infinite passion for the
infinite.’¹

In Duitsland en vooral in Berlijn gaan ze nog een stapje verder en is de begraafplaats als plek van ontspanning in zwang. Er bestaat daar zelfs een ware Friedhofskultur, waaraan in 2020 de UNESCO-werelderfgoedstatus werd toegekend.

Friedhofskultur en snoepkraampjes

Met de Duitse Friedhofskultur wordt een breed scala aan culturele uitingen bedoeld: van de rituelen van individuele rouw (een begrafenis) en de inrichting van graven (het eren van je voorouders) tot het gebruik van de vaak rustige ‘parken’ als ontmoetingsplaats.
Daarnaast behoren begraafplaatsen tot de belangrijkste groene ruimten in stedelijke gebieden. Ze dragen in aanzienlijke mate bij aan de bescherming van de natuur en zorgen ’s zomers voor de nodige verkoeling (het beheer van Soestbergen is nu ecologisch, er worden geen bestrijdingsmiddelen gebruikt). Ook zijn het plekken van rust en bezinning. Je kunt hier even afstand nemen van de hectiek van alledag en genieten van de stilte. Zeker in de grote stad is stilte een luxe geworden.

Nu onderzoekt de Association of Significant Cemeteries in Europe (ASCE) de laatste rustplaats als toeristische bestemming. In november organiseren zij een online conferentie met als thema ‘Cemetourism: Cemeteries with stories to tell’. Met vragen als ‘Hoe kunnen begraafplaatsen de bezoekerservaring verrijken’ roept de organisatie potentiële sprekers op.

Een korte blik op @cemetourism leidt me naar een foto met twee dames die op Sheffield General Cemetery uitgelaten een snoepkraam runnen. Ik zie dit niet gebeuren in Utrecht; rood, blauw en geel gevulde dropstaafjes die je koopt voor de wandeling naar Rietvelds heuveltje.
‘We moeten helpen het leven te vereenvoudigen, te verlossen van overtolligheden’, is een uitspraak van de architect. Met deze eigentijdse aansporing heb ik vrede.

Bronnen:
‘Met kinderwagen over de begraafplaats slenteren: in Berlijn is het heel normaal’. Sterre Lindhout in de Volkskrant (9 juli 2021).
Cemetery Culture in Germany
Cemetourism: Cemeteries with stories to tell
Gerrit Rietveld College (Rietvelds graf is hier te zien)
Gerrit Thomas Rietveld – Zijn leven

(Afbeeldingen: met veel dank aan Anton Corbijn voor gebruik van zijn foto ‘CEMETERY SERIES untitled #6’, 1982 © anton corbijn en Frank van der Most voor zijn foto’s van Soestbergen)